Jest to osobnik w upierzeniu młodocianym pochodzący ze zbiorów poniemieckich bez informacji o jego dokładniejszym pochodzeniu. W ostatnim czasie jednak trafił do nas osobnik sokoła wędrownego pochodzący z hodowli. Okaz został spreparowany przez p. Bogdana Kiesia w Pracowni Preparowania Zwierząt w Przyszowicach. Okaz, który dziś prezentujemy, zarejestrowano pod numerem inwentarzowym MŚO/P/13203. Ptak, którego widzice Państwo na fotografii, nosi typowe dla osobników dojrzałych upierzenie. Dorosłe sokoły wędrowne mają ciemny grafitowy wierzch głowy z wyraźnym szerokim wąsem. Reszta wierzchu ciała jest ciemnoszara z rozjaśnieniem na kuprze i nadogoniu. Z bliższej odległości widać, że upierzenie nie jest jednolite, lecz posiada wyraźne prążkowanie. Spód ciała jest biały z ciemnoszarym prążkowaniem. Łapy i woskówka wokół dzioba dorosłych ptaków są żółte. Młodociane ptaki są bardziej brązowe i zamiast prążkowania na spodzie ciała posiadają wydatne ciemne wędrowny to ptak drapieżny z rodziny sokołowatych. W porównaniu z dużo częściej widywaną pustułką Falco tinnunculus jest dużo większy (długość ciała wynosi od 36 do 48 cm), ma stosunkowo krótszy ogon i bardziej krępą sylwetkę. Charakterystyczną cechą tej rodziny, są dobrze widoczne w locie, ostro zakończone skrzydła. Sokoły wędrowne są doskonałymi łowcami. Polują głównie na średniej wielkości ptaki, które chwytają w locie. Doganiają ofiarę w locie poziomym lub spadają na nią z dużej wysokości, ze złożonymi skrzydłami, osiągając przy tym spektakularną prędkość nawet 360 km/h. Atak polega na delikatnym uderzeniu szponami ofiary w głowę lub plecy, co przy takiej prędkości ogłusza ją lub zabija. Sokół następnie sprawnie przechwytuje ją zanim opadnie na ziemię. Jeśli jednak ta technika nie jest możliwa, np. prędkość lotu jest za mała, ptak łapie ofiarę w szpony i zabija dziobem. Do dobicia często dość dużej ofiary, służy specjalny ząb na szczęce z odpowiadającym mu wcięciem na żuchwie, struktury te pomagają przerwać rdzeń kręgowy ofiary w trakcie dziobania jej szyi. Sokoły wędrowne występują praktycznie na całej kuli ziemskiej (wyjątkiem jest np. Antarktyka, Spitsbergen). Na większości areału gniazdują na półkach skalnych, jednak część populacji gnieździ sie na drzewach, korzystając z gniazd innych ptaków. W naszym kraju występują dwa ekotypy. Większość ptaków, jako potomkowie sokołów gnieżdżących się na skałach, wykorzystuje struktury pochodzenia antropogenicznego – wierze, kominy czy wysokie budynki. Od niedawna zaczęła się także odbudowa populacji nadrzewnej sokoła wędrownego w Polsce. Lęgi tego charyzmatycznego gatunku budzą wielkie zainteresowanie, dlatego często montuje się dla sokołów platformy lęgowe, z których prowadzone są transmisje on-line. Przykłady takich medialnych lęgów, możecie Państwo znaleźć pod linkiem: Do lęgów sokoły przystępują w drugiej połowie marca, wiec już lada moment. Gatunek ten składa od 3 do 4 czerwono-brązowych, nakrapianych jaj, z których po ok. miesiącu wylęgają się pisklęta. Opiekę nad młodymi sprawuje głównie samica, a rolą samca jest dostarczanie pokarmu. Po kolejnych 35-42 dniach następne pokolenie podniebnych łowców opuszcza gniazdo i rozpoczyna samodzielne życie. Mimo swojej mylącej nazwy sokół wędrowny jest gatunkiem na ogół osiadłym. Drugi człon łacińskiej nazwy peregrinus oznacza pielgrzyma, wędrowca. Jednak migrujące w większości są osobniki młodociane albo ptaki z północnych populacji. Nomenklatura ta najprawdopodobniej pochodzi z czasów, kiedy młode, przelotne ptaki były łapane do celów łowieckich. Niegdyś sokoły były licznym gatunkiem na terenie naszego kraju, później lęgowe tylko sporadycznie, obecnie spotykane są coraz częściej. Drastyczny spadek liczebności miał miejsce w latach 50-tych XX w. Główną przyczyną, było powszechne stosowanie owadobójczego środka chemicznego DDT, co doprowadziło do skażenia środowiska oraz pokarmu ptaków, a w konsekwencji głównego pożywienia sokołów. Obecnie liczebność populacji powoli wzrasta, do czego przyczynił się rozpoczęty w 1990 r. program reintrodukcji sokoła wędrownego. Coraz liczniejsze są też obserwacje, szczególnie na zachodzie Polski, co jest prawdopodobnie skutkiem podobnego programu realizowanego w Niemczech. W ubiegłym roku w kraju lęgi wyprowadziło 17 par na terenach leśnych, 23 pary na terenach zurbanizowanych i co najmniej 15 par na terenach górskich. Gatunek ten jest objęty ochroną ścisłą, wymieniony jest w Dyrektywie Ptasiej oraz w Czerwonej Księdze Zwierząt, jako gatunek skrajnie zagrożony wyginięciem. Do prezentacji tegoż właśnie eksponatu zainspirowała nas obserwacja dorosłego osobnika sokoła wędrownego poczyniona przez nas w trakcie badań terenowych r. w okolicach Kosorowic w gm. Tarnów Opolski. Oprac. Agnieszka Mulawa

drapieżny ptak z rodziny sokołów